Pagina's

Totaal aantal pageviews

woensdag 19 oktober 2011

Muziek tijdens de bezetting

Het is lastig voor te stellen wat nu het effect van concrete oorlogsomstandigheden en leven onder een buitenlandse bezettingsmacht zou zijn op muzikale beleving en voorkeur. De eerste wereldoorlog ligt ver weg in het verleden en Nederland was niet direct betrokken bij oorlogshandelingen. Kunstenaars, schrijvers en muzikanten uit de omringende landen maakten soms de verschrikkingen van deze oorlog van nabij mee. Ravel schreef zijn pianoconcert voor de linkerhand voor een pianist, die zijn rechterhand had verloren in het strijdgewoel. Henk van Gelder had een aantal jaren geleden al aandacht besteed aan een antwoord op de vraag “wat voor liedjes zong Nederland tijdens en na de tweede wereldoorlog”. Hij kwam daarbij tot de conclusie dat de liedjes vooral in het teken stonden van kop-op en houd-er-de-moed-maar-in.

 De omstandigheden waaronder gemusiceerd werd, varieerden van noodgedwongen spelen in een kamp tot het collaborerend zingen van antigeallieerde en antisemitische teksten. Tussen deze extremen werd het naar ontspanning hunkerende publiek gesust met liedjes, waarin het optimisme de boventoon voerde. De bezetting voedde waarschijnlijk ook het verlangen naar onbereikbare oorden. De snelle opkomst van het swingende Hawaian repertoire werd ook ingegeven door het verbod op jazz muziek. Liedjes, die verwezen naar betere tijden zoals ‘eens zal de betuwe in bloei weer staan’ en ‘als op het Leidseplein de lichtjes weer eens branden gaan’ waren ook in de bevrijdingstijd nog zeer populair. De bevrijding ging gaf hier een enorme impuls aan de populariteit van Engels/Amerikaanse muziek, ten koste van het Nederlandse lied. “Don’t fence me in” was een enorme hit. De positie van de Nederlandse muzikant gedurende de oorlog werd voor een groot deel bepaald door het al dan niet lid zijn van de Kultuurkamer. Zonder dat lidmaatschap mocht hij niet in het openbaar optreden. Veel muzikanten waren van Joodse afkomst. Ik hoef niet uit de doeken te doen wat het lot van menig Joodse muzikant in de oorlogsjaren is geweest. Aan geallieerde zijde, bij de Amerikanen en Engelsen stond de muziek in het teken van swing, verdriet, geluk en patriotisme. De vijand kreeg er soms met een vleugje Engelse humor van langs met liedjes als “we’re going to hang out the washing at the Siegfried line".

En songs als “We’ll meet again” (zie Vera Lynn hierboven zingen voor de piloten van de Royal Air Force) appelleerden aan gevoelens van heimwee, gemis, verlangen in een tijd waar mannen massaal langdurig van huis waren om te vechten. Dat veroorzaakte hier weer een liedje als “Trees heeft een Canadees”. Het van oorsprong Duitse soldatenlied Lilly Marleen was zowel populair bij Duitse als geallieerde soldaten. Klassieke muziek kreeg, ingezet voor nieuwsuitzendingen een patriotistische of propagandistische betekenis. De regering in Ballingschap zond vanuit Engeland een radioprogramma uit onder de naam Radio Oranje. De herkenningstune bestond uit de eerste maten van de 5e symphonie van Beethoven. Gedacht in morsetekens stond het ritmisch verloop voor de V van Victory. De muziek van Wagner werd nog lange tijd geassocieerd met het Nationaal Socialisme. John Valk
Meer informatie op internet:
Musicforce en De tweede wereldoorlog in muziek: Een multimediaal informatiecentrum over de Tweede Wereldoorlog en muziek uit het toenmalige Koninkrijk der Nederlanden. Het muziekleven tijdens de oorlogsjaren, verboden muziek, muziek in de doorgangs- en vernietingskampen, spotliedjes, amusementsmuziek en propagandaliederen krijgen aandacht
NRCboekrecensie van Henk van Gelder over de dubbelcd 'Nederland bezet & bevrijd' en het boek van
Co de Kloet: "Trees heeft een Canadees'

Website met teksten, melodieen, achtergrondinformatie van Duitse en Italiaanse soldatenliederen

Meer informatie in boeken te leen bij Bibliotheek Rotterdam (klik op de titels voor de beschikbaarheid):
- Henk van Gelder/Jacques Kloters:
Door de nacht klinkt een lied: amusement in Nederland 1940-1945.
- 1940-1945: amusement en propaganda tijdens de bezetting (met 4 cd's)
- Walter Boers:
Eén volk, één lied Joodse en Arische muziek in het Derde Rijk
- Joza Karas, Theodore van Houten: Muziek in Theresienstadt
- Co de Kloet: Trees heeft een Canadees.
- Martin van Amerongen:
De buikspreker van God (over Wagner, zijn muzikale nalatenschap
  in relatie tot het Nationaal Socialisme)
- Liel Leibovitz: Lili Marlene beschrijft de geschiedenis van het beroemde lied en biedt een uitzonderlijke invalshoek op het Duitse leven tijdens het naziregime


Bladmuziek met liedjes rond de 2e wereldoorlog te leen bij Bibliotheek Rotterdam: - Nederland bevrijd: een muzikale terugblik op de meidagen van '45. Bevat 55  Nederlandse en Engelse liedjes uit de bevrijdingstijd.
-
Great songs of World War II
- I'll be seeing you 


Een lijst Hawaiian muziek, informatie, boeken, cd's te leen in Bibliotheek Rotterdam
Cd's met liedjes rond de 2e wereldoorlog te leen bij Centrale Discotheek Rotterdam:
Nederland bezet & bevrijd I en II, Disky DCD 5421

Download gratis de bladmuziek van 'Als op het Leidscheplein de lichtjes weer eens branden gaan' en 'The last post' (onderdeel van de jaarlijkse dodenherdenking op 4 mei)