Jazz elementen in klassieke muziek begin 20e eeuw

Het waren begin vorige eeuw met name in Frankrijk woonachtige componisten, die zich af en toe lieten inspireren door jazz: Debussy in een paar van zijn pianowerken, Ravel in zijn 2e vioolsonate, Milhaud in La Creation du monde" en Strawinsky o.a in zijn Ebony Concert.

Als er een muziekstijl is die onmiskenbaar voortgebracht is door de Verenigde Staten dan is dat de jazz. Claude Debussy kwam hoogst waarschijnlijk in contact met ragtime toen de Amerikaanse band van John Philip Sousa op tournee in Europa in 1900 de Parijse Expositie aandeed. De ragtimestijl verwerkte hij in meerdere pianowerken. De bekendste is Golliwag's Cakewalk (uit Children's Corner suite 1908, op de afb. hiernaast de omslag van de bladmuziekuitgave) waarin hij tevens Wagner's Tristan motief citeert.  Latere pianowerken met een Ragtime inslag zijn o.a. "Le petit nègre"(1909), "Minstrels" (1910) en "General lavine--excentric".
Ragtime werd behalve voor de syncopische muziek van o.a. Scott Joplin in die tijd ook gebruikt als verzamelnaam voor de toenmalige jazz. Een eerder artikel wijdde ik aan de specifieke vernieuwende impulsen die van Debussy's muziek uitgingen. De vergaande accoordstapelingen, die zijn werk kenmerkten, hebben het idioom van de latere Big Band en die van de bebop beinvloed. En in de legendarische arrangementen van het koppel Miles Davis en Gil Evans is Debussy's compositorisch pionierwerk hoorbaar in de toepassing van modale toonaarden.

Er zijn denk ik twee gebeurtenissen die ervoor hebben gezorgd dat jazz haar weg heeft weten te vinden naar het brede publiek in Europa : de eerste wereldoorlog en de uitvinding en doorbraak van de grammofoon midden jaren 20. En ook de verspreiding van Ragtime bladmuziek voor piano heeft de jazz in de huiskamers gebracht.
Nadat de Verenigde Staten besloten had zich te mengen in de Europese loopgravenoorlog, bevond zich onder de soldaten die de oversteek maakten ook componist en bandleider James Reese Europe. Begin 1918 arriveerde hij als luitenant van een volledig zwarte gevechtseenheid in Frankrijk. Het veel minder racistische klimaat zorgde er mede voor dat een aantal van de zwarte Amerikaanse soldaten besloten na de beeindiging van de eerste wereldoorlog niet terug te keren. In New York had de band van James Reese Europe jaren daarvoor al furore gemaakt met zijn ragtime en dixie. Beelden en muziek van de band "the Hellfighters" van James Reese Europe in Europa:

Van Maurice Ravel weten we, dat hij zich aangetrokken voelde tot het exotische, 
of het nu met eten, muziek, kunst te maken had. Dat de jazz hem fascineerde is daarom geen verrassing. In 1921 schreef hij aan een vriendin: "Ben je naar de negers gaan luisteren ? Hun virtuositeit is af en toe angstaanjagend"  Het middendeel van zijn 2e sonate voor viool en piano noemde hij 'Blues'. Daarin verwerkte hij de typische aan de blues onttrokken glissandi en dissonanten:
Kyoko Yonemoto - Ravel violin sonata 2nd mov

De van oorsprong Russische componist Igor Stravinsky stond erom bekend uiteenlopende stijlen te verwerken in zijn  composities. Hij begon in 1918 ragtime elementen op te nemen in het muziektheaterstuk "L'histoire du soldat".  Ravel's vriend, de Zwitserse dirigent Ernest Ansermet had 2 jaar daarvoor tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten bladmuziek van ragtimes meegenomen. En zijn enthousiaste verslag van een concert door jazzklarinettist Sidney Bechet in Londen, had Strawinsky gestimuleerd tot het componeren van Three Pieces for Clarinet. In zijn "Piano-rag-music" horen we hoe de syncopes en het ostinato van de ragtime samenvloeien met Strawinsky's eigen muzikale ideeen. Voor zijn "Ragtime voor eleven instruments" (1920) gebruikt hij een cymbaal uit de Balkan, die de honky-tonk piano moet vertegenwoordigen. (Zie de afbeelding hiernaast met Picasso's omslagontwerp voor het pianouittreksel)In 1945 componeerde hij het "Ebony concert" voor Woody Herman, daarbij geinspireerd door de Big Band stijl.
Een andere Franse componist Darius Milhaud waagde zelf de oversteek naar de nieuwe werled. Zijn bezoek aan de New Yorkse wijk Harlem heeft onmiskenbaar zijn weerslag gehad op de muziek die hij schreef voor het jazz georienteerde ballet "La creation du monde uit 1923".
Luister naar een fragment:

Creation_du_monde

Een jaar later pas zou een Amerikaans componist voor het eerst een "serieus" jazz georienteerd muziekstuk schrijven: George Gershwin met "Rhapsodie in blue" voor piano en jazzorkest. Ferde Grofé zette het later om voor piano en groot orkest, in een versie, die we gewoonlijk horen in de concertzalen.John Valk
Download gratis de bladmuziek van Debussy's (uit Children's Corner suite 1908) Download gratis de bladmuziek van Ravel's 2e vioolsonate, de partituur voor viool en piano en/of alleen de vioolpartij.
Download gratis de bladmuziek van Gershwin's "Rhapsodie in blue" voor 2 piano's.
Gratis downloadbare bladmuziek van Igor Stravinsky is nog maar beperkt toegankelijk.  

Bladmuziek van Milhaud's  "La creation du monde" te leen in Bibliotheek Rotterdam. 

Klik hier om te luisteren naar Golliwag's Cakewalk, gespeeld door Debussy zelf  (Welte-Mignon Piano Roll #2733).

Te leen in Bibliotheek Rotterdam het boek: Muziek, oorlog en vrede muzikaal commentaar op vijf eeuwen oorlog.